امام خمینی(ره) نظام فکری خود را بر طبقه‌بندی سه گانه اسلام به عقاید اسلامی، اخلاق و اعمال اسلامی، تدبیر منزل و سیاست مدن بنا ساخته است. بر اساس دیدگاه منظومه‌ای امام راحل، آثار این سه قسم در یکدیگر سرایت میکند؛ چه در جانب کمال و چه در جانب نقص.

شرایط حکمران تراز

مطابق نگاه منظومه‌ای امام(ره)، حکمران تراز از جمله رئیس جمهوری اسلامی ایران بایستی از همه ابعاد و شاخصهای این سه قسم برخوردار باشد. حضرت امام(ره) انتخاب اصلح را برخورداری فرد از شرایط مختلف و جامع ابعاد میداند. به نظر امام(ه) انتخاب اصلح یعنی انتخاب فردی که تعهد به اسلام و حیثیت آن داشته باشد و همه چیز را بفهمد... اسلام تنها کافی نیست بلکه باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع بر مصالح و مفاسد کشور باشد. (صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۹۷)

بنابراین، تعریف حکمران تراز در اندیشه امام خمینی(ره) یعنی حکمران معتقد مهذب عامل به تعالیم و قوانین الهی این ،انسان همان انسان عاقل عادل است.

قسم اول: بعد اعتقاد اسلامی حکمران تراز در بعد اعتقادی باید دارای ایمان و توحید قوی، معتقد به آزادی انسان، معتقد به استقلال در همه ابعاد ،آن معتقد به ،عدالت معتقد به پیوستگی دین و سیاست، معتقد به مردم سالاری دینی، معتقد به تشکیل حکومت اسلامی و معتقد به ولایت فقها باشد. اعتقادات هر کسی که قوی تر باشد، او نسبت به دیگری اصلح است.

از دیدگاه امام راحل اعتقاد به اصل توحید پایه همه اعتقادات است و اعتقاد به توحید برای مومنان، مبنای زندگی اجتماعی و فردی آنان است. اصل توحید یعنی اینکه خالق جهان و همه عوالم وجود و انسان تنها خداست و تنها باید در برابر خدا تسلیم باشیم. به نظر امام راحل(ره) ایمان برای همه به ویژه حکمران ضروری است؛ چون قدرت سیاسی در دست انسان بی ایمان مثل اسلحه در دست انسان دیوانه است چون قدرت سیاسی در دست زمامدار بی ایمان موجب سوء استفاده، فساد، تباهی و سقوط جامعه می‌شود.

بنابراین هر کسی که از ایمان بیشتری برخوردار است، صلاحیت بیشتری نیز برای کسب قدرت سیاسی دارد. چون ایمان است که موجب بهره‌مندی از عقل در اداره جامعه و در نتیجه سبب انسجام وحدت ترقی و بالندگی جامعه و کشور می شود. از آنجا که ایمان باعث هدایت میشود در نتیجه هدایت یافته خدا به نجوای شیطان گوش نمی‌کند. همچنین، ایمان سبب روشنی قلب و روح انسان میشود و چنین شخصی مصالح را از مفاسد تشخیص میدهد و به دام شیطان نمی افتد.

اخلاق اسلامی و حکمران تراز

قسم دوم: بعد اخلاق اسلامی است. حکمران تراز در بعد اخلاقی باید دارای فضایل اخلاقی بوده و از رذایل اخلاقی پرهیز نماید. از فضیلت‌های اخلاقی که در موفقیت حکمران تراز تاثیر گذار است می‌توان به فضیلت، امیدواری رفق و مدارا، تواضع، حلم، توکل، صداقت، انتقاد پذیری، ساده زیستی و زهد اشاره کرد. مثلاً از نظر امام راحل امیدواری و حسن ظن حکمران به خدا موجب می‌شود تا حاکم با جدیت و توکل به خدا به رفع مشکلات جامعه بپردازد. چنین فردی می‌تواند در برابر مشکلات و نفوذ بیگانگان مقاومت کند و با استقامت و پایداری خود به اهدافش دست یابد و نتیجه این رفتار سعادت و پیشرفت جامعه می شود.

اینکه گفته میشود حکمران تر از از دیدگاه امام باید دارای فضیلت رفق و مدارا باشد، به این دلیل است که آنطور که با رفق و مدارا ممکن است قلوب مردم را تصرف کرد، با شدت و عنف ممکن نیست؛ رفق و دوستی حکمران تراز دل مردم را رام میکند و با رام شدن دل مردم، تمام قوای ظاهره و باطنه رام میشود؛ بنابراین این یک مسئله و درک عقلی است که باید برای پیشرفت امور و دستیابی به اهداف از رفق و مدارا برخوردار باشیم. همچنین بر اساس اندیشه امام(ره) حکمران تراز باید از صداقت برخوردار باشد چرا که حکمران اگر صادق نباشد به مرور به سمت دیکتاتوری پیش می‌رود اما حکمران صادق فهم خود را با استدلال و برهان برای دیگران توضیح میدهد تا اگر پذیرفتند، اقدام کند؛ ولی اگر حکمران به دنبال تحمیل فهم خود به دیگران باشد، او دیکتاتور است.

بنا به اندیشه امام راحل حکمران تراز باید انتقاد پذیر باشد، چرا که انتقاد کردن بر یکدیگر موجب اصلاح جامعه میشود. از دیدگاه امام انتقاد پذیری از آثار تربیت نفس است و روحیه انتقاد پذیری موجب کمال و اصلاح جامعه و مانع دیکتاتوری میشود. برابر نظر امام اساساً انسان برای رسیدن به مقام انسانیت باید مدام دنبال این باشد و ببیند که چه عیبی دارد چون اگر دنبال عیبش باشد درصدد رفع آن بر می‌آید ولی اگر دنبال حسنش باشد این پرده‌ای در چشم انسان می‌شود و نمی‌تواند حقیقت و عیوب خودش را ببیند. از دیدگاه امام راحل حکمران تراز باید ساده زیست باشد چرا که ساده زیستی سبب قدرت روحی انسان میشود و در نتیجه میتواند در برابر ظلم و ستم و بی عدالتی ها بایستد و در قلوب مردم نفوذ کند و کارهای بزرگی را انجام دهد. از نظر امام، تجمل گرایی موجب دور شدن از معنویات وابستگی و مطرود شدن از نظر مردم می‌شود؛ که با اهداف اسلام و جمهوری اسلامی ناسازگار است.

حکمران اسلامی و دوری از رذایل اخلاقی

همچنین حکمران تراز باید از رذایل اخلاقی و قبایح اخلاق به دور باشد. مثل دوری از حسد، غیبت، حب جاه و مقام. بر اساس دیدگاه امام راحل حکمران اسلامی نباید دارای رذیله حسد باشد؛ چرا که عقل حسود مغلوب هوای نفسانی و شیطان است و چنین فردی ممکن است برای حفظ خود دست به هر کاری بزند. از مفاسد مهم حسد ناامنی است چون در فضای کینه‌ها و عقده‌ها افراد جامعه قابل اعتماد نیستند و هر لحظه احتمال توطئه و تهمت علیه یکدیگر می‌رود. از مفاسد اجتماعی حسد عقب ماندگی است چون افراد حسود تحمل پیشرفت دیگران را ندارند و برای حفظ برتری خود مانع ترقی دیگران می شوند.

مطابق اندیشه امام راحل)ره) حکمران اسلامی باید از رذیله غیبت به دور باشد؛ چرا که ضرر اجتماعی غیبت، فساد بنی الانسان و تخریب مدینه فاضله می شود در حالی که از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام اصلاح فرد و جامعه توحید کلمه توحید عقیده و تشکیل مدینه فاضله است و این مقصد بزرگ انجام نمی‌گیرد مگر در سایه وحدت نفوس و اتحاد و اخوت و صداقت قلبی و صفای باطنی و ظاهری ولی غیبت اخوت را پاره میکند و بین جمعیت تفرقه ایجاد مینماید. غیبت با ایجاد کینه، حسد، بغض، عداوت و نفاق در جامعه سبب سستی و گسستن وحدت و پایه دیانت جامعه و شکست اهداف اسلام می شود.

حکمران تراز، مجری و عامل به اعتقادات و قوانین الهی

قسم سوم: بعد اعمال اسلامی است. حکمران تراز ضمن برخورداری از اعتقادات صحیح و تهذیب نفس، باید مجری و عامل به اعتقادات و قوانین الهی باشد. در واقع آن چیزی که کامل کننده معتقد مهذب است عمل صالح است. به نظر امام راحل وقتی اعمال و عبادات خالص برای خدا باشد موجب تهذیب نفس و تحکیم عقاید انسان می شود و انسان مهذب، موفق به درک توحید می‌شود. عقیده کمال عقل اعمال قلبی و تهذیب نفس و موافقت ظاهر شریعت و تربیت ظاهر نفس هر یک به تنهایی کافی نیستند بلکه وجود هر سه ه آن ضروری بوده و در کمال و نقص تاثیر گذارند. عمل صالح یعنی عمل به قانون الهی با محوریت فقیه جامع ،شرایط توأم با رعایت عدالت و بهره گیری از عقل و رضایت جامعه.

برابر نگاه منظومه‌ای امام راحل(ره) باید آثار اعتقادات و اخلاق در رفتار حکمران تراز مشهود باشد. در نتیجه میتوان گفت موفقیت رئیس جمهوری اسلامی ایران منوط به برخورداری وی از سه دسته از شرایط در ابعاد اعتقادی، اخلاقی و احکام است. در واقع بنا به تفکر منظومه‌ای امام راحل، حکمران تراز باید از شاخص‌های هر سه بعد، برخوردار باشد والا موفقیت کامل و نتیجه مطلوب به دست نمی‌آید و هر شخصی که در سه بعد مذکور قوی تر باشد، او نسبت به دیگران، اصلح است.